Koszty radcowskie: wznowienie postępowania w zakresie rozstrzygnięć o kosztach z urzędu [wzór]

Jeszcze przez kilka tygodni możliwe jest wniesienie do sądu skarg o wznowienie postępowania w zakresie rozstrzygnięć o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu z uwagi na wydanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 kwietnia 2023 r. w sprawie SK 85/22 oraz wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 kwietnia 2023 r. w sprawie SK 53/22.

W wypadkach przewidzianych w przepisach k.p.c. można żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem, zaś w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie, postępowanie może być wznowione również w razie zakończenia go postanowieniem.  Ponadto w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem mogą być uchylone postanowienia niekończące postępowania w sprawie, jeżeli zostały wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą. W takiej sytuacji przepisy o wznowieniu postępowania stosuje się odpowiednio. Do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności oraz na podstawie przewidzianej w art. 401(1) k.p.c. właściwy jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów różnych instancji, właściwy jest sąd instancji wyższej. W sytuacji określonej w art. 401(1) skargę o wznowienie wnosi się w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Jeżeli w chwili wydania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego orzeczenie, o którym mowa w art. 4011 , nie było jeszcze prawomocne na skutek wniesienia środka odwoławczego, który został następnie odrzucony, termin biegnie od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu, a w wypadku wydania go na posiedzeniu jawnym – od dnia ogłoszenia tego postanowienia (art. 399 § 1 i 2, 401(1), 405, 407 § 2, 416(1) k.p.c.). 

Pismo powinno zawierać sygnaturę pod którą sprawa się toczyła w ostatniej instancji. 

Jako wartość przedmiotu zaskarżenia należy wskazać różnicę między kosztami należnymi pełnomocnikowi z urzędu a kosztami przyznanymi na podstawie niekonstytucyjnej regulacji.

Zakresem zaskarżenia należy objąć prawomocne orzeczenie wydane w sprawie (sygn. akt, data) w zakresie w jakim w II instancji (punkt ……….. orzeczenia II instancji) zostało wydane rozstrzygnięcie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie przez radcę prawnego z urzędu za postępowanie odwoławcze oraz utrzymano w mocy (bądź zmieniono) rozstrzygnięcie o kosztach tej pomocy udzielonej w I instancji (punkt ............. orzeczenia I instancji).

Jeśli postępowanie zakończyło się w pierwszej instancji to zakresem zaskarżenia należy objąć prawomocne orzeczenie sądu I instancji (sygn. akt, data) w zakresie w jakim zostało wydane rozstrzygnięcie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie przez radcę prawnego z urzędu.

Jeśli postępowaniu zakończyło się na etapie zażalenia pełnomocnika z urzędu na przyznane od Skarbu Państwa koszty, należy zaskarżyć w całości postanowienie wydane w sprawie zażaleniowej i w konsekwencji utrzymane nim w mocy rozstrzygnięcie o kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu w sprawie zakończonej wyrokiem pierwszej instancji.

W oparciu o zakres zaskarżenia należy wnieść o wznowienie postępowania w zaskarżonym zakresie z tej przyczyny, że zaskarżone rozstrzygnięcie (lub rozstrzygnięcia) o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu zostało wydane na podstawie:

• § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, który to przepis utracił moc w zakresie w jakim przewiduje wysokość opłaty stanowiącej koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszonej przez Skarb Państwa udzielonej przez radcę prawnego z urzędu w wysokości niższej niż stawka minimalna opłat za czynności radców prawnych określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 265 ze zm.), wydanym na podstawie art. 22(5) ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1166), dotyczącym stawek minimalnych w sprawach prowadzonych z wyboru z dniem 4 maja 2023 r. na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 kwietnia 2023 r. wydanego w sprawie SK 53/22,
• § 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, który to przepis utracił moc na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 kwietnia 2023 r. wydanego w sprawie SK 85/22 (jeśli skarga dotyczy wynagrodzenia wyliczonego od wartości przedmiotu sporu).

Żądanie zmiany orzeczenia

Żądając zmiany zaskarżonego orzeczenia należy wnieść o zmianę zaskarżonego orzeczenia.  Sformułowanie wniosku zależy od tego, czy skarżymy rozstrzygnięcia jednej czy dwóch instancji. Proponuję następujący sposób.

1. wnoszę o zmianę punktu …………… i przyznanie skarżącemu – radcy prawnemu ………………………….. tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu w postępowaniu odwoławczym kwoty ……………… złotych brutto (tj. kwoty ………………… złotych powiększonej o należny podatek od towarów i usług w wysokości 23%) w miejsce przyznanej kwoty ……………………… złotych brutto oraz
2. wnoszę o zmianę zaskarżonego orzeczenia pierwszej instancji z dnia ……………………….. r. (wydanego w sprawie ………………… przez Sąd ………………… w ………………….) poprzez zmianę punktu …………. i przyznanie skarżącemu – radcy prawnemu ………………………………….. tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu w postępowaniu przed sądem I instancji kwoty ………………… złotych brutto (tj. kwoty …………….. złotych powiększonej o należny podatek od towarów i usług w wysokości 23%) w miejsce przyznanej kwoty ………………………. złotych brutto;

Jeżeli uprzednio sprawa toczyła się wyłącznie w przedmiocie zażalenia poziomego pełnomocnika z urzędu na rozstrzygnięcie o kosztach z urzędu, należałoby zażądać także przyznania skarżącemu radcy prawnemu zwrotu kosztów postępowania odwoławczego w postaci opłaty sądowej od wniosku o uzasadnienie oraz opłaty od środka zaskarżenia w sprawie zażaleniowej, opłaconych celem wywiedzenia w imieniu własnym środka zaskarżenia w postępowaniu, którego wznowienia się domaga. Podstawą zwrotu powinien być art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. d u.k.s.c.

W skardze należy zgłosić wniosek o zwrot kosztów postępowania związanego z wniesieniem skargi o wznowienie, ewentualnie przyznanie zwrotu opłaty sądowej od skargi.

Przykład (wzór) uzasadnienia skargi:

W pierwszej instancji wyrokiem z dnia ………………… Sąd ………………………. w ……………………. w punkcie ……………………. przyznał od Skarbu Państwa – Sądu …………………. w ………………… na rzecz radcy prawnego …………………………………………… kwotę ………………….. złotych tytułem pomocy prawnej udzielonej stronie (powodowej/pozwanej) z urzędu, w tym podatek od towarów i usług w kwocie …………….. złotych. Podstawą rozstrzygnięcia był § 4 ust. 1 w zw. z § ……….. pkt ………… rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.

W drugiej instancji wyrokiem z dnia ……………………… Sąd ………………….. w ……………………….. w punkcie ………….. zasądził od Skarbu Państwa – Sądu ……………….. w …………………. na rzecz radcy prawnego ………………………………. kwotę ……………………… złotych tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu odwoławczym.  Podstawą rozstrzygnięcia był § 4 ust. 1 w zw. z § ……….. pkt ………… rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.

Wartość przedmiotu sporu w I instancji wynosiła …………………………… złotych.

Wartość przedmiotu zaskarżenia w II instancji wynosiła …………………………. złotych. 

Stawki minimalne opłat za czynności radców prawnych z wyboru wynosiły dla tych spraw odpowiednio …………………… (I instancja) oraz ………………………… (II instancja) złotych. Stawki opłat określone w przepisach uznanych za niezgodne z Konstytucją wynosiły …………………. (I instancja) oraz ………………………… (II instancja) złotych.

Wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2023 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2019 r. poz. 68 ze zm.) w zakresie, w jakim przewiduje wysokość opłaty stanowiącej koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszonej przez Skarb Państwa udzielonej przez radcę prawnego z urzędu w wysokości niższej niż stawka minimalna opłat za czynności radców prawnych określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 265 ze zm.), wydanym na podstawie art. 22(5) ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1166), dotyczącym stawek minimalnych w sprawach prowadzonych z wyboru z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zdanie drugie i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyrok Trybunału został opublikowany w Dzienniku Ustaw w dniu 4 maja 2023 r. Termin do wznowienia postępowania na jego podstawie upływa 4 sierpnia 2023 r.

Wydany w sprawie SK 53/22 wyrok należy do wyroków zakresowych (nie będących wyrokami interpretacyjnymi) i jako taki stanowi podstawę do wznowienia postępowania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2017 r. w sprawie III PZ 11/17).

W wyroku tym Trybunał poszedł o krok dalej, niż w wydanym dzień wcześniej (19 kwietnia 2023 r.), kiedy orzekł o niezgodności z Konstytucją § 8 rozporządzenia w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, eliminując ten przepis z porządku prawnego. Ten wyrok został opublikowany w Dzienniku Ustaw w dniu 27 kwietnia 2023 r. Termin do wznowienia postępowania na jego podstawie upływa 27 lipca 2023 r.

Sprawa w której wydano zaskarżone rozstrzygnięcia została rozstrzygnięta wyrokiem, który jest prawomocny. Jednocześnie rozstrzygnięcia o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu nie stanowiły rozstrzygnięć w sprawie. Z tej przyczyny spełnione są przesłanki określone w art. 416(1) k.p.c.

Wobec stwierdzenia niekonstytucyjności regulacji, która legła u podstaw wydania postanowień o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu należy w postępowaniu zastosować regulację spełniającą ten walor.

Skutkiem wyroku z 20 kwietnia 2023 r. jest wydawanie rozstrzygnięć o ponoszeniu przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu na podstawie nie jednego, lecz dwóch aktów prawnych:

1. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz.U. 2019, poz. 68 ze zmianami wynikającymi ze zmiany rozporządzenia w dniu 24 sierpnia 2022 r. oraz opublikowanych w Dzienniku Ustaw wyroków TK w sprawie SK 85/22 i w sprawie SK 53/22)
2. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2018, poz. 265 ze zmianami wynikającymi ze zmian rozporządzenia w dniu 24 sierpnia 2022 r. oraz 19 grudnia 2022 r.) wyłącznie w zakresie w jakim, mocą wyroku Trybunału Konstytucyjnego wydanego w sprawie SK 53/22, odesłanie z § 4 ust. 1 rozporządzenia przywołanego w punkcie 1 nie może odsyłać do stawek z rozdziałów 2-4 tegoż rozporządzenia dotyczącego stawek z urzędu, które są niższe niż stawki minimalne określone w rozporządzeniu w sprawie opłat za czynności radców prawnych (potocznie zwanego rozporządzeniem w sprawie stawek z wyboru).

Wyrok Trybunału nie oznacza, że koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego urzędu, które ponosi Skarb Państwa powinny zostać zasądzane wyłącznie na podstawie rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych (z wyboru). Ma to znaczenie w szczególności z uwagi na różnice w mechanizmie ustalania wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu względem zasądzania przez sąd zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Utrata mocy części normy prawnej wynikającej z § 4 ust. 1 rozporządzenia ws. stawek z urzędu doprowadziła do utraty mocy przez listę określoną w rozdziałach 2-4 tego rozporządzenia, jednak moc obowiązującą zachowały regulacje określone w szczególności w rozdziale 1.

Z uwagi na powyższe podstawą przyznania wynagrodzenia pełnomocnikowi z urzędu w sprawie, w której została wniesiona niniejsza skarga powinien być § ……… pkt …… rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych  w zw. z § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu w zw. z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 kwietnia 2023 r. wydanym w sprawie SK 53/22.  Powyższa kwota, stosownie do § 4 ust. 3 rozporządzenia z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, który to przepis nie utracił mocy, podlega podwyższeniu o kwotę podatku od towarów i usług (VAT).

Z tej przyczyny wysokość wynagrodzenia powinna wynosić za pierwszą instancję …………… złotych + 23% VAT, a nie jak orzeczono w punkcie …………. wyroku pierwszej instancji z dnia …………... r. …………………. złotych + VAT, natomiast za drugą instancję …………………….. złotych + 23% VAT, a nie jak w wyroku z dnia ……………….. r. ……………. złotych + VAT.

Jaka wysokość opłaty od skargi? 

Uważam, że opłatę od skargi o wznowienie postępowania w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach należnych pełnomocnikowi z urzędu należy ustalić w wysokości 100 złotych przyjmując za podstawę art. 22 pkt 4 u.k.s.c. Twierdzenie to opieram na niżej powołanym poglądzie.

„Skarga, o której mowa w art. 416(1), nie jest skargą o wznowienie całego postępowania, niemniej stosuje się do niej przepisy o wznowieniu postępowania, a więc także co do wymagań fiskalnych. Opłata sądowa od skargi o uchylenie postanowienia zwykle powinna odpowiadać opłacie, jaka przysługiwałaby od zażalenia. W ostateczności, jeśli opłaty sądowej nie można w ten sposób ustalić, będzie ona opłatą podstawową określoną w art. 14 ust. 1 i 3 u.k.s.c.” 

(M. Manowska [w:] A. Adamczuk, P. Pruś, M. Radwan, M. Sieńko, E. Stefańska, M. Manowska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art. 1-477(16), LEX/el. 2022, art. 416(1)). 

W doktrynie podniesiono także, że pismo to nie podlega opłacie sądowej, gdyż nie jest wymienione w art. 3 u.k.s.c. i jej przepisach szczególnych jako podlegające opłacie (por. D. Zawistowski [w:] T. Wiśniewski (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom. II. Artykuły 367–505(39), LEX/el. 2021, art. 461(1)). 

Uważam, że nie ma podstaw do przyjmowania, że opłata od skargi o wznowienie powinna zostać ustalona w odniesieniu do wartości przedmiotu sporu sprawy głównej, skoro skarga nie dotyczy wznowienia całego postępowania.

W przypadku uwzględnienia skargi o wznowienie opłata powinna podlegać zwrotowi na rzecz strony wnoszącej skargę, która nie powinna być obciążana kosztami związanymi z dochodzeniem własnych uprawnień – analogicznie jak w przypadku regulacji określonej w art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. d) u.k.s.c..

Czy strony postępowania głównego są stronami postępowania o wznowienie?

Z ostrożności należy wskazać je w skardze i dołączyć dla nich odpisy skargi. Niemniej jednak:

Ponieważ rozstrzygnięcie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, które ma ponieść Skarb Państwa dotyczy wyłącznie tego radcy prawnego, zbędne jest nadawanie statusu stron postępowania wznowieniowego powodowi i pozwanemu w sprawie głównej. Zakres postępowania o wznowienie postępowania nie dotyczy ich praw, ani obowiązków. Mimo że rozstrzygnięcia co do których wznowienia się domagam zapadły przy okazji sporu toczącego się między osobami trzecimi i zostały zawarte w treści wyroku kończącego postępowanie, to w rzeczywistości nie stanowiły one rozstrzygnięcia co do istoty sprawy, miały charakter uboczny względem rozpoznania sporu między powodem a pozwanym, a nawet uboczny względem rozstrzygnięcia o kosztach postępowania (w rozumieniu art. 98 i następne k.p.c.), i, co najważniejsze, miały one wpływ wyłącznie na moją sytuację prawną jako pełnomocnika z urzędu uprawnionego do uzyskania wynagrodzenia za wykonaną w toku postępowania pracę. Niewątpliwie zaskarżone skargą punkty orzeczeń były skierowane wyłącznie do radcy prawnego w zakresie, w jakim sądy przyznały skarżącemu radcy prawnemu wynagrodzenie z tytułu udzielonej z urzędu pomocy prawnej w wysokości poniżej stawki minimalnej określonej w rozporządzeniu w sprawie opłat za czynności radców prawnych z wyboru (por. uchwały SN z 20 maja 2011 r., sygn. akt III CZP 14/11, OSNC nr 1/2012, poz. 2 oraz 25 czerwca 2009 r., sygn. akt III CZP 36/09, OSNC nr 2/2010, poz. 24 – potwierdzające wyłączną legitymację skargową pełnomocnika z urzędu do zaskarżania postanowienia sądu pierwszej instancji w sprawie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu). Skarżący w sprawie o wznowienie postępowania w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach jest osobą trzecią, działającą w imieniu własnym i na swoją rzecz, a nie na rzecz swojego mandanta (por. K. Dróżdż-Chmiel, Status prawny osób trzecich w procesie cywilnym, Warszawa 2019, rozdział I, § 5 Podsumowanie). W tej sytuacji należy zauważyć, że zarówno w ewentualnym postępowaniu zażaleniowym na rozstrzygnięcie o kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu, jak i niniejszym postępowaniu postanowienia w sprawie powinny zostać doręczane wyłącznie skarżącemu, stosownie do art. 357 § 4 k.p.c. Jedynie z ostrożności procesowej, chcąc uniknąć negatywnych skutków ewentualnego stwierdzenia przez Sąd niezachowania braków formalnych, przedkładam odpisy skargi.

Załączniki:

Do skargi, poza odpisami i potwierdzenie uiszczenia opłaty, można przedłożyć wydruki wyroków:

1. z dnia 20 kwietnia 2023 r. opublikowanego w Dzienniku Ustaw z dnia 4 maja 2023 r. (Dz. U. 2023, poz. 842)
2. z dnia 19 kwietnia 2023 r., opublikowanego w Dzienniku Ustaw z dnia 27 kwietnia 2023 r. (Dz. U. 2023, poz. 796)