Pracownicze i niepracownicze formy zatrudnienia

Świadczenie pracy na rzecz innej osoby, przy spełnieniu warunków określonych w kodeksie pracy, zawsze kreuje stosunek pracy. Stosunki prawne, które nie spełniają tych kryteriów to niepracownicze formy zatrudnienia.


Pracownicze formy zatrudnienia 

Charakteryzują się istnieniem szczególnego stosunku prawnego, którego stronami są pracodawca i pracownik.

Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.

Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę, które stanowią przewidziane prawem formy nawiązania stosunku pracy. Należy jednak podkreślić, że zatrudnienie, które spełnia kryteria wskazane w art. 22 kodeksu pracy, niezależnie od tego jak zostanie formalnie nazwane, należy zawsze traktować jako zatrudnienie na podstawie stosunku pracy. Jeśli mimo to pracodawca zawiera z pracownikiem umowę cywilnoprawną, pracownikowi przysługuje roszczenie o ustalenie, że wykonywana praca jest świadczona w ramach stosunku pracy. Kryteriami uznania zatrudnienia za pracownicze jest ustalenie, że pracodawca i pracownik mają względem siebie następujące obowiązki:

Pracownik jest obowiązany wykonywać na rzecz pracodawcy pracę:

  • określonego rodzaju,
  • pod kierownictwem pracodawcy,
  • w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
  • w czasie wyznaczonym przez pracodawcę.

Pracodawca natomiast ma obowiązek zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.

Formy nawiązania stosunku pracy

Umowa o pracę jest najczęstszą podstawą nawiązania stosunku pracy. Może być zawarta na okres próbny (nieprzekraczający 3 miesięcy), a także na czas oznaczony i nieoznaczony.

Umowa może być zawarta na czas oznaczony, który co do zasady nie powinien przekraczać 33 miesiące, przy czym każde wcześniejsze zatrudnienie między tymi samymi podmiotami dolicza się do tego okresu, a łączna liczba tak zawartych umów nie może przekraczać trzech. Dopuszczalne są wyjątki od tej zasady, polegające na zawarciu umowy w celu zastępstwa pracownika, wykonywania pracy dorywczej lub sezonowej, przez okres kadencji oraz w przypadku gdy pracodawca wskaże obiektywne przyczyny leżące po jego stronie. Powyższe wyjątki mogą znaleźć zastosowanie, jeśli zawarcie umowy na czas oznaczony w danym przypadku służyć będzie zaspokojeniu rzeczywistego okresowego zapotrzebowania i jest niezbędne w tym zakresie w świetle wszystkich okoliczności zawarcia umowy.

Powołanie stanowi podstawę nawiązania stosunku pracy, w przypadkach wskazanych w odrębnych przepisach. Pracownik powołany może być w każdym czasie odwołany ze stanowiska przez organ, który go powołał, przy czym odwołanie powinno nastąpić na piśmie. Możliwe jest odwołanie niezwłoczne lub w określonym terminie. Do stosunku pracy pracownika powołanego nie stosuje się przepisów regulujących tryb postępowania przy rozwiązaniu umowy o pracę i rozpatrywanie sporów pracowniczych dotyczących orzekania o bezskuteczności wypowiedzeń i przywracaniu do pracy. Powoływany jest m.in. zastępca wójta oraz skarbnik gminy.


Wybór stanowi podstawę nawiązania stosunku pracy, jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika. Rozwiązanie stosunku pracy nawiązanego na podstawie wyboru, następuje wraz z wygaśnięciem mandatu. Typowym przykładem stosunku pracy, który nawiązuje się w tym trybie jest sprawowanie funkcji wójta (burmistrza, prezydenta miasta).


Mianowanie wynika z przepisów określających pragmatyki pracownicze, z których każda może odmiennie regulować prawa i obowiązki pracownika mianowanego. Jak wskazuje K. Jaśkowski „cechami charakterystycznymi tych stosunków pracy jest ich wzmożona stabilizacja, większa dyspozycyjność pracownika, ponoszenie odpowiedzialności dyscyplinarnej oraz mieszany tryb dochodzenia roszczeń – częściowo przed sądami pracy, a częściowo w drodze administracyjnej (odwołanie do wyższego przełożonego), a następnie w drodze skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego” (por. K. Jaśkowski [w:] E. Maniewska, K. Jaśkowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy, Gdańsk 2020, art. 76.). Mianowani są m.in. sędziowie, prokuratorzy, etatowi członkowie samorządowych kolegiów odwoławczych, kontrolerzy NIK. Podstawą nawiązania stosunku pracy z nauczycielami i nauczycielami akademickimi również może być mianowanie.


Spółdzielcza umowa o pracę dotyczy sytuacji, w której pracodawcą jest spółdzielnia pracy a pracownikiem członek tej spółdzielni. Najważniejszą cechą tej umowy jest szczególna ochrona stosunku pracy, wynikająca z obowiązku pozostawania spółdzielni pracy i członka spółdzielni w zatrudnieniu. Szczegółowe zasady spółdzielczego stosunku pracy reguluje prawo spółdzielcze. Kodeks pracy stosuje się jedynie w zakresie, który nie jest uregulowany odmiennie.


Niepracownicze formy zatrudnienia 

Niepracownicze formy zatrudnienia nie są w ogóle regulowane przez przepisy kodeksu pracy. Są to z reguły stosunki cywilnoprawne. Najpopularniejsze spośród tych form zatrudnienia to: 

  • zlecenie (art. 734 § 1 k.c.: Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.)
  • umowa o świadczenie usług (art. 750 k.c.: Do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.)
  • umowa o dzieło (art. 627 k.c.: Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.)
  • umowa agencyjna (art. 758 § 1 k.c.: Przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu.)
  • umowa b2b, czyli taka w której pracownik świadczy pracę w ramach własnej działalności gospodarczej.

 

Radca prawny Marta Tadrowska-Brzoszczyk, prowadząca Kancelarię Radcy Prawnego w Tucholi, oferuje obsługę prawną podmiotów, zatrudniających pracowników, świadczy pomoc prawną pracownikom w sporach z pracodawcami (w tym dotyczących nawiązania i rozwiązania stosunku pracy oraz ustalania, czy stosunek prawny łączący strony ma charakter stosunku pracy), a także dochodzi w imieniu swoich Klientów roszczeń wynikających z umów cywilnoprawnych.

źródło obrazu: pixabay.com