Majątek wspólny a majątek odrębny. Kiedy potrzeba zgody małżonka na zawarcie umowy?

W ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej wyróżniamy trzy masy majątkowe. Poza majątkiem wspólnym każdy z małżonków posiada również swój majątek osobisty.

Majątek wspólny

O ile małżonkowie nie zdecydują się na zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej, która regulowałaby zagadnienia majątkowe odmiennie, to z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między nimi z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Do majątku wspólnego wchodzą m.in. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, środki zgromadzone w funduszach emerytalnych małżonków, czy kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS.

Zasady zarządzania majątkiem wspólnym

Każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka. Ponadto oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o jego stanie, wykonywaniu zarządu i zobowiązaniach obciążających ten majątek.

W przedmiocie zarządzania majątkiem wspólnym należy zwrócić uwagę na ogólną zasadę, zgodnie z którą każdy z małżonków może czynić to samodzielnie, o ile przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie nakładają na niego ograniczeń. Ograniczenia mogą polegać m.in. na konieczności uzyskania zgody drugiego małżonka na dokonanie czynności lub na prawie drugiego małżonka do wniesienia sprzeciwu na dokonanie czynności, która nie wymaga jego zgody. Taki sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej. Sprzeciw nie może jednak dotyczyć czynności podejmowanej w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej.

Zgoda drugiego małżonka jest natomiast potrzebna do dokonania:

1. czynności prawnych prowadzących do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,

2. czynności prawnych prowadzących do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,

3. czynności prawnych prowadzących do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,

4. darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Brak zgody małżonka na zawarcie umowy mieszczącej się w powyższym katalogu może doprowadzić do nieważności umowy, jeżeli małżonek którego zgoda jest wymagana nie potwierdzi zawartej umowy. W takiej sytuacji druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy. Brak zgody małżonka na dokonanie przez drugiego małżonka jednostronnej czynności prawnej objętej powyższym katalogiem powoduje natomiast zawsze nieważność takiej czynności.

W przypadku gdy zgoda drugiego małżonka nie jest wymagana pod rygorem nieważności, druga strona umowy może i tak żądać jej udzielenia z uwagi na chęć zabezpieczenia swoich interesów. Jeżeli bowiem małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel będzie mógł żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

Majątek osobisty

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą natomiast do majątku osobistego każdego z małżonków. Majątkiem tym każdy z małżonków zarządza samodzielnie, ponieważ wyłącznie on jest jego właścicielem. Katalog tych przedmiotów został zawarty w art. 33 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Wymienione są tam:

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił, że mają wchodzić w skład wspólności małżeńskiej lub są to przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków a spadkodawca lub darczyńca nie postanowił, że mają wchodzić w skład majątku osobistego osoby, będącej ich nabywcą;

3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Rozliczenie nakładów

Ewentualne nakłady dokonywane z majątku osobistego na majątek wspólny i z majątku wspólnego na majątek osobisty każdego z małżonków powinny zostać rozliczone. Taka sytuacja będzie miała najczęściej miejsce przy ewentualnym podziale majątku wspólnego, który następuje po ustaniu ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Zwrot nakładów odbywa się na zasadach określonych w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jeżeli wymaga tego dobro rodziny, sąd może nakazać wcześniejszy zwrot nakładów. 

Kancelaria Radcy Prawnego Marty Tadrowskiej w Tucholi świadczy pomoc prawną w sprawach z zakresu prawa cywilnego, w tym prawa rodzinnego. 

W celu skorzystania z oferty Kancelarii, zapraszam do kontaktu.