Powołanie do spadku na podstawie ustawy i testamentu
Zgodnie z przepisami kodeksu
cywilnego, powołanie do spadku wynikać może z dwóch tytułów – ustawy (dziedziczenie
ustawowe) lub testamentu (dziedziczenie testamentowe).
Dziedziczenie ustawowe
Dziedziczenie ustawowe następuje, jeżeli spadkodawca nie powołał spadkobiercy, albo
gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Występuje ono co do zasady wtedy, gdy nie mamy do czynienia z dziedziczeniem testamentowy, a przynajmniej dziedziczenie na podstawie testamentu nie będzie dotyczyło całego spadku. Możliwe
jest bowiem dziedziczenie spadku w części na podstawie testamentu a w części
na podstawie ustawy. Sytuacja taka będzie mieć miejsce wówczas, gdy spadkodawca
ustanowił spadkobiercę tylko do części spadku, albo gdy którakolwiek z kilku osób,
które powołał do całości spadku, nie zechce lub nie będzie mogła być spadkobiercą.
Przy dziedziczeniu ustawowym mamy do czynienia z porządkiem dziedziczenia, który wynika ze stopnia pokrewieństwa między spadkodawcą a osobami branymi pod uwagę jako spadkobiercy.
W pierwszej kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy i jego małżonek. Osoby te dziedziczą w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼. Jeżeli małżonek nie dożył otwarcia spadku, całość spadku dziedziczą dzieci w częściach równych. W przypadku gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przysługuje jego dzieciom w częściach równych. Podobnie będzie w przypadku dalszych zstępnych aż do wygaśnięcia linii.
Drugą grupę spadkobierców ustawowych stanowi małżonek spadkodawcy, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami lub rodzeństwem spadkodawcy. Takie dziedziczenie wystąpi, gdy spadkodawca nie zostawił żadnych zstępnych (tj. dzieci, wnuków, prawnuków, itd.). Udział spadkowy małżonka wyniesie zawsze 1/2, zaś udział każdego z rodziców będzie równy. Jeżeli którykolwiek z rodziców nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którykolwiek z rodzeństwa zmarłego również nie żyje, część która by mu przypadała przypadnie jego dzieciom lub dalszym zstępnym.
Kolejną grupę, powołaną do spadku w braku krewnych wyżej wymienionych, stanowią dziadkowie spadkodawcy i ich zstępni. Dopiero w ich braku dziedziczyć będą dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
W ostatniej kolejności spadek przypadnie gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkobiercy lub Skarbowi Państwa.
Dziedziczenie testamentowe
Rozdysponować majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament, który może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Wyróżnia się trzy podstawowe formy testamentu.
Testament własnoręczny, który dla swojej ważności wymaga spisania go przez spadkodawcę w całości pismem ręcznym, podpisania i opatrzenia datą, przy czym brak daty nie będzie pociągać za sobą nieważności takiego testamentu, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Testament notarialny, który jest sporządzany przed notariuszem w formie aktu notarialnego.
Testament allograficzny, którego sporządzenie charakteryzuje się tym, że spadkodawca może w obecności dwóch świadków oświadczyć swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Takie ustne oświadczenie spisuje się wówczas w protokole z podaniem daty jego sporządzenia a sam protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Testamentu w tej formie nie mogą jednakże sporządzić osoby głuche lub nieme.
Warto przy tej okazji pamiętać, że nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu ten, kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, jest niewidomy, głuchy lub niemy, nie może czytać i pisać, nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament, lub został skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu także taka osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, jak również małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. W zależności od okoliczności może się okazać, że wskutek niewłaściwego doboru świadka cały testament lub jego część będą nieważne.
Poza powyższymi przypadkami kodeks cywilny wymienia również rodzaje tzw. testamentów szczególnych, które mogą zostać sporządzone bez zachowania jednej z powyższych form, jednak pod warunkiem wystąpienia ściśle określonej sytuacji. Mowa tu o testamencie ustnym, testamencie wojskowym, czy testamencie sporządzonym w podróży na polskim statku morskim lub powietrznym. Takie testamenty tracą moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.
Co zrobić z posiadanym testamentem po śmierci spadkodawcy?
Zgodnie z przepisami procedury
cywilnej, osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w
sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u
notariusza. Brak wykonania tego obowiązku rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą
takiej osoby, a nadto może prowadzić do nałożenia na nią przez Sąd grzywny.
Źródło zdjęcia: pixabay.com